Reis naar een land in oorlog

Woensdag, 19-04-2023.
Parkstad Theaters Limburg Heerlen.

Zonnige dag.

Programmaboekjes laten printen aan de Bongerd.

Het gezelschap repeteert op het podium, een samenkomen van verschillende bezettingen.

Regisseur Jean-François D’Hondt komt uit Antwerpen om op de regie toe te zien.

Aspergesoep en broodjes voor alle medewerkers in de artiestenfoyer.

Melancholieke sfeer want het is de laatste dag dat dit gezelschap in Nederland is.

De zaal is gevuld met operaliefhebbers.

Overweldigend laatste staande ovatie.

Wat een prachtige Mimi in Puccini’s La Bohème.

Onder de indruk van het hele team en in het bijzonder door sopraan Maryna Naymitenko.

Bijzondere en weer zeer emotionele prestatie.

Bravissimo voor het Nationale Opera & Ballet van Oekraïne uit Odessa.

Korte nadronk met Bas Schoonderwoerd en nog veel kortere ontmoeting met de net aangestelde directrice.

Geëmotioneerd afscheid van het ensemble.

Na de voorstelling in 19 uur naar de Poolse grens.

Vandaar met de slaaptrein naar Odessa.

Veilige reis lieve vrienden!

Slava Ukraini! Geroyam Slava!

Einde blog april tournee 2023, Nationale Opera & Ballet Oekraïne, Odessa.

Dinsdag, 18-04-2023.

Amersfoort-Utrecht-Sittard per trein.

Aanbellen bij de hoofdingang van het Toon Hermanstheater.

Geen grap: de medewerker die de deur opendoet lijkt op een jongere broer van de befaamde Sittardse komiek.

Ontspannen in een fauteuil van de productiekamer.

Afwerking contracten en betalingen.

Gezelschap in Japanse kledij.

In het centrum van het podium een enorme houten Japanse Tempelachtige constructie van Karel Spanhak.

Het geraamte van de opera Madama Butterfly.

Opnieuw vanavond met de uitzonderlijke sopraan Yuliia Tereschuk.

Gesprek met de theaterprogrammeur en met zangers.

De technici zijn klaar.

Buiten zon maar niet warm vanwege oostelijke wind.

Voorstelling verloopt soepel en publiek is ontroerd, te horen aan de daverende staande ovatie, geroep en gefluit.

Wodka in de artiestenfoyer voordat de boel wordt afgeruimd.

Terugreis naar accommodaties in Deurne.

Morgen Heerlen.

Allerlaatste show en morgen ook allerlaatste blog van deze tournee. 

19-04-2023 Parkstad Limburg Theaters Heerlen: La Bohème.

Wordt vervolgd.

Maandag, 17-04-2023.
Amersfoort-Den Haag per trein.

Als adolescent, legde ik jarenlang, in m’n Conservatoriumtijd deze route af.

Dwars door het Groene Hart van Nederland.

We naderen de laatste fase van deze opwindende tournee met het Nationale Opera & Ballet van Oekraïne uit Odessa.

De danstheaterzaal is volledig gevuld met operaliefhebbers.

Madama Butterfly van maestro Puccini staat op het menu.

Ontroerend verisme.

Fraaie stemmen in een sobere regie en vormgeving.

In de pauze een meet up met de theaterprogrammeur.

Het beroemde tragische verhaal van de jonge Geisha die haar hart verliest aan een Amerikaanse marineofficier ontvouwt zich en trekt het publiek mee.

Tranen na afloop.

Natuurlijk ook bij het Oekraïense volkslied.

Kunstencentrum Amare is prachtig, groots maar ook een beetje een doolhof.

Na de voorstelling een korte meeting met een delegatie van de Oekraïense ambassade.

Per trein terug.

Morgen Sittard.

18-04-2023 Toon Hermans Theater Sittard: Madama Butterfly.

19-04-2023 Parkstad Limburg Theaters Heerlen: La Bohème.

Wordt vervolgd.

Zondag, 16-04-2023.
Volle trein vanuit Amersfoort.

Marathon in Rotterdam.

Geblokkeerde straten.

Filmopname in Nieuwe Luxor.

Raar gevoel vanwege laatste Carmina Burana show van deze tournee.

Twee keer catering op de dag.

Middag, scene registratie op podium.

Tim is ingehuurd om dansers te masseren.

Zaal is uitverkocht. 1200+ bezoekers. Uitzonderlijk.

Het realiseren van dit gewaagde project was een enorm avontuur en een gigantisch risico.

In deze laatste uitvoering wordt nog spectaculairder gespeelt, gedanst en gezongen.

Opnieuw golf van ontroering door de zaal, een van de grootste van Nederland.

Mijn voortreffelijke assistente Julia Mitomi is in het blauw-geel gekleed voor deze adembenemende finale.

Eindigend in een eindeloos applaus.

De Oekraïense hymne laat weer tranen rollen.

Op het achterdoek werd “Stop the invasion of Ukraine” geprojecteerd.

Na de voorstelling foto’s met de Oekraïense ambassadeur en cultureel attachée,

Veel gasten die met ons glazen rode wijn heffen in de artiestenfoyer. Ter viering van het onverwachte succes van deze tournee.

Emotioneel afscheid van de dansers die snel weer de bus in moeten om binnen 19 uur bij de Pools-Oekraïense grens te kunnen zijn. Waar ze weer zullen worden ondervraagd en gecheckt met de kans om het leger in te moeten. Onderweg moet een geklapte band verwisseld worden.

Dit is een politieke tournee geworden. Oekraïners hebben vol overgave op het podium voor hun bestaansrecht gezongen, gedanst en gespeelt.

Wat een moedige mensen!

Enkele van de vele reacties per Whatsapp na de voorstelling:

“Zeer indrukwekkend en prachtig was het vanavond! Kunnen we de regisseur bedanken? We zaten op rij 10 en konden het goed zien. Nu, na afloop voel ik me net als na de Mattheüs Passion, zo vol van emotie. En dan ter afsluiting het Oekraïense volkslied.. Wat een kracht en vastberadenheid om je niet klein te laten krijgen. Heel erg hartelijk bedankt, jij ook! 💖” Moeder van theaterprogrammeur de Flint.

“Lieve Gerard, ik ben zo trots op je! Je hebt jezelf overtroffen! Wat een prachtige voorstelling, geweldige choreografie, origineel toneelbeeld en spannende effecten! Ik was zeer onder de indruk, net als iedereen. Wat heerlijk dat San Fu het gefilmd heeft! Een kroon op je werk! Wieteke”

“We zitten nog na te genieten van de prachtige voorstelling. Chapeau!!! Nogmaals heel veel dank voor je uitnodiging. Respect! 💕”

Tot en met woensdag speelt de Nationale Opera van Oekraïne, Odessa drie Puccini opera’s:

17-04-2023 Amare Den Haag: Madama Butterfly.

18-04-2023 Toon Hermans Theater Sittard: Madama Butterfly.

19-04-2023 Parkstad Limburg Theaters Heerlen: La Bohème.

Wordt vervolgd.

Vrijdag, 15-04-2023.
Leeuwarden, Schouwburg De Harmonie.

Met de trein vanuit Deurne via Utrecht naar Leeuwarden.

Zonovergoten, vlakke, agrarische landschappen met schilderachtige wolkenpartijen zoals bij de Hollandse meesters. Prettig om tijdens het reizen door de ruimte op je notebook werk te kunnen verzetten. Nederland kent veel fraai gebied.

Lunch in Leeuwarden. Opnieuw volle zaal tot hoog op het balkon. Welluidende akoestiek en genereus podium om op te bewegen. Na laatste toon: catharsis. De zaal staat onmiddellijk op en gaat op in een gefluit, geroep en oneindig, luid geapplaudisseer.

Er bevindt zich een grote groep Oekraïense vluchtelingen in de zaal die met blauw-gele vlag Slava Ukraini! Geroyam Slava! scanderen.

Heftige emoties in het publiek en op het podium. De zangers en dansers op het podium reageren per onmiddellijk.

Het orkest zet het nationale Oekraïense volkslied in en met hand op het hart wordt er plechtig en indrukwekkend gezongen. Het publiek kijkt ontroerd toe.

Gordijn sluit, waarna de theaterbezoekers onder geroezemoes naar de foyer vertrekken.

Diepe omhelzingen van ontroering op het podium.Het theater heeft een grote groep Oekraïense vluchtelingen naar de voorstelling weten te krijgen. In een Meet & Greet boven in de schouwburg treffen de dirigent en solisten deze tranende landgenoten.

De theaterprogrammeur betuigde dat hij van de uitvoering genoot. Na korte gesprekken met bezoekers en bekenden vertrek ik met een busje terug naar Amersfoort.

Zaterdag thuis werken.Daarna laatste voorstelling dag en filmopname in Rotterdam waar een Marathon de stad in beslag neemt.

Nog te zien:
Zondag 16 april: Nieuwe Luxor, Rotterdam

(Tevens opname film. Laatste kaarten.)

Wordt vervolgd.

Donderdag, 13-04-2023.

Amersfoort, Theater De Flint. 

Terug in mijn woonplaats.

De mobiele betaalterminal van MyPos voor afrekenen programmaboekjes doet het eindelijk.

Geef een inleiding over de totstandkoming van deze productie in de foyer boven in de schouwburg.

Prachtig zon beschenen uitzicht over het pittoreske centrum van mijn geboortestad.

De Onze Lieve Vrouwetoren tegenover theater de Lieve-Vrouw waarmee ik ettelijke voorstellingen heb gecoproduceerd.

De Muurhuizengordel met daarbinnen de voormalige woningen van Johan van Oldenbarnevelt en Piet Mondriaan.

Rond 65 mensen zijn op komen dagen om mijn verhaal te horen en vragen te stellen.

Voorstelling begint om 20:15.

Schouwburg is opnieuw overvol.

Naarstig wordt gezocht naar plekjes om mensen toch te kunnen laten zitten.

Soepel verloop van de voorstelling.

Deze Carmina Burana is gemaakt in Odessa, vlak voor de pandemie in februari 2020.

Niemand heeft indertijd kunnen bevroeden dat er “bij toeval” iets vooruitkijkends in deze productie schuilt. De gewelddadige energie, onderhuidse, dreigende spanning, mystieke en ritmische stukken muziek van Orff, uitgewerkt in beeld en beweging lijken vooruit te lopen als commentaar op de huidige invasie van een moedig en krachtig, vrijheidslievend land dat volgens een Moscovitische potentaat geen recht heeft om te bestaan.

Dat zij wel degelijk recht hebben op een bestaan is deze week aangetoond door krachtige statements op het podium door Oekraïense kunstenaars die lange, joelende staande ovaties uitlokten van grote, tot de nok gevulde zalen.

Na de voorstelling glazen rode wijn in de artiestenfoyer voor het hele gezelschap om het succes van de tournee te vieren en de emotionele reacties van het publiek.

Terug naar Deurne.

Morgen uitverkocht Leeuwarden.

Foto’s: William Da Lima. 

Vrijdag 14 april
Schouwburg De Harmonie, Leeuwarden (uitverkocht)

Zondag 16 april
Nieuwe Luxor, Rotterdam (Tevens opname film. Laatste kaarten.)

Wordt vervolgd.

Woensdag, 12-04-2023.

Sittard, Toon Hermans Theater.

Nog steeds problemen met activering van betaalterminal van MyPos voor afrekenen programmaboekjes.

We kunnen het apparaat van het theater lenen.

Ontmoeting met programmeur Mikos Pieters.

Hele dag opnieuw regen.

Goede sfeer in het gezelschap.

Uitvoering was meest soepele tot nu toe en opnieuw ontroerend.

Opnieuw volle zaal en enorme energiegolf.

Rollende tranen, geëmotioneerd publiek.

Een gepaste drie glazen wodka met programmeur Pieters na afloop en terug naar de accommodatie bij Deurne.

Zie vluchtig mooie reacties in mijn mailbox en in de NRC, Theaterkrant en Opera Magazine.

Nog veel impresariaat werk zoals boeken van hotelkamers voor technici, organiseren catering etc.

Morgen in uitverkocht Amersfoort. Foto’s: William Da Lima.

Donderdag 13 april
Theater De Flint, Amersfoort (uitverkocht)

Vrijdag 14 april
Schouwburg De Harmonie, Leeuwarden (uitverkocht)

Zondag 16 april
Nieuwe Luxor, Rotterdam (Tevens opname film. Laatste kaarten.)

Wordt vervolgd.

Dinsdag, 11-04-2023.

Ochtend: veel kantoorwerk in Amersfoort.

Strak en drukkend schema.

Ik neem een MyPos mobiele pinmachine mee die we vorige week hebben aangeschaft voor de verkoop van onze programmaboekjes.

Deze blijkt later helaas nog steeds niet te werken.

De verificatie van ID-documenten neemt vanwege Pasen teveel tijd in beslag.

Vervolgens met de trein naar Gouda.

Meeting met programmeur van de Goudse Schouwburg Alex Mooren.

Lunch bij Stadhuis.

Goudse Schouwburg is uitverkocht.

Krachtige energie op het podium en in de zaal.

Voorstelling verloopt soepel.

Emotionele reactiegolf na de laatste Carmina Burana noot.

Publiek staat onmiddellijk op.

Langdurend applaus en gejoel.

Oekraïens volkslied veroorzaakt een extra ontroering.

Catharsis.

Wilde graag mijn -ex conservatorium dansleraressen ontmoeten die ik heb uitgenodigd.

Moest echter een internationale delegatie theaterprogrammeurs te woord staan.

Dank je voor jullie komst lieve Hanneke en Hanna.

Ik nodig jullie zodra ik kan uit voor een gezellig diner samen.

Heel veel liefs.

Rit van Gouda naar accommodatie bij Deurne per bus duurt bijna anderhalf uur.

Volgende schouwburg: Sittard.

Foto’s: William Dalima Tuaselasatumalay

Carmina Burana door Nationale Opera & Ballet Oekraïne, Odessa.

Nog te zien:

Woensdag 12 april
Toon Hermans Theater, Sittard (Uitverkocht)

Donderdag 13 april
Theater De Flint, Amersfoort (Uitverkocht)

Vrijdag 14 april
Schouwburg De Harmonie, Leeuwarden (Uitverkocht)

Zondag 16 april
Nieuwe Luxor, Rotterdam (Tevens opname film.) (Nog laatste kaarten)

Wordt vervolgd.

10-04-2023, Alphen aan den Rijn.

Met koor en ballet in de bus mee naar Theater Castellum. Klassiek Nederlands weer: oneindige regen. Met een paar dansers vlug naar de supermarkt.

Veel te doen.

Kennismaking Jeroen Stout van Kunststof Radio.

Interview om 19:00 met Gijs Groenteman in de foyer.

Sopraan Alina Tkachuk en dirigent Igor Chernetski sluiten heel even aan.

Julia Mitomi runt gelijktijdig ongeëvenaard de podium repetitie.

Treffen met de programmeur van het theater.

Sympathieke, ervaren en kalme man.

Filmcrew van Fuworks arriveert en bereid de registratie voor komende zondag in Nieuwe Luxor voor.

Opnieuw volledig bezette zaal.

Werklicht blijft de eerste vijf minuten na aanvang aan staan om onduidelijke redenen.

De voorstelling loopt.

Opnieuw joelende, staande ovatie van de zaal en ontroering bij het zingen van het Oekraïense volkslied op het podium. Overweldigende energie en emotie. Ik sta ook op het podium. Hou de vlag vast. Dirigent Igor Chernetski: “Gerard, jij bent ook een Oekraïner”. Eervolle vermelding. Ik voel veel voor de vrijheidslievende kozakken ziel van dit moedige Europese land.

Tweede voorstelling van de tournee zit erop.

Deze onafhankelijke productie en tournee wordt naar ik mag hopen door critici wel in juist perspectief geplaatst. Foto’s: William Dalima.

Wordt vervolgd.

Gisteren, zondag, 09-04-2023.

Vanaf 16:00: Generale repetitie in Theater aan het Vrijthof Maastricht.

Kennismaking met theaterdirectrice Brigitte van Eck.

Volle zaal.

Korte introductie , opening van de tournee voor doek door Consul Honorair van Oekraïense Ambassade Karel Burger Dirven.

Applaus en geroep.

In de avond: spannende voorstelling waarin iedereen zich geeft.

Lange, joelende staande ovatie na optreden.

Diepe emoties en rollende tranen bij het zingen van Oekraïense volkslied op podium als afsluiting.

Ontroerende avond.

Rode wijn wordt gedronken met alle medewerkers ter viering van het slagen van dit gewaagde project.

Het spannende en gevaarlijke avontuur heeft vruchten afgeworpen.

Vanavond om 19:00 uitzending interview met Gijs Groenteman in NPO1 Radio Kunststof vanuit de foyer van Theater Castellum, Alphen aan den Rijn.

Nog te zien:

Maandag 10 april
Theater Castellum, Alphen aan den Rijn (nog enkele laatste kaarten)

Dinsdag 11 april
Goudse Schouwburg Gouda (Uitverkocht)

Woensdag 12 april
Toon Hermans Theater, Sittard (Nog enkele kaarten)

Donderdag 13 april
Theater De Flint, Amersfoort (Uitverkocht)

Vrijdag 14 april
Schouwburg De Harmonie, Leeuwarden (Uitverkocht)

Zondag 16 april

Nieuwe Luxor, Rotterdam (Tevens opname film.) (Nog laatste kaarten)

Wordt vervolgd.

Gisteren, zaterdag, Amersfoort 08-04-2023.

Het gezelschap is vannacht veilig aangekomen in Nederland.

Met enige vertraging aan de Oekraïens-Poolse grens.

Trein en bus.

Op naar de eerste voorstelling van deze uitverkochte tour.

Foto’s van Ilona Trach en Vladimir Ekimbashian.

zondag 9 april

Theater aan het Vrijthof, Maastricht

maandag 10 april

Theater Castellum, Alphen aan den Rijn

dinsdag 11 april

Goudse Schouwburg Gouda

woensdag 12 april

Toon Hermans Theater, Sittard

donderdag 13 april

Theater De Flint, Amersfoort

vrijdag 14 april

Schouwburg De Harmonie, Leeuwarden

zondag 16 april

Nieuwe Luxor, Rotterdam (Tevens opname film.)

Wordt vervolgd.

Gisteren, vrijdag, Amersfoort 07-04-2023.

Terug in een totaal andere wereld. Geheel in beslag genomen door publiciteit & marketing, logistiek, contracten en dergelijke.

Inmiddels: volledig uitverkochte Nederlandse tournee.

Alleen Sittard en Rotterdam hebben nog laatste kaarten.

Bijgesloten videoclip is in Odessa gemaakt door een van de dansers van deze voorstelling.

zondag 9 april

Theater aan het Vrijthof, Maastricht

maandag 10 april

Theater Castellum, Alphen aan den Rijn

dinsdag 11 april

Goudse Schouwburg Gouda

woensdag 12 april

Toon Hermans Theater, Sittard

donderdag 13 april

Theater De Flint, Amersfoort

vrijdag 14 april

Schouwburg De Harmonie, Leeuwarden

zondag 16 april

Nieuwe Luxor, Rotterdam (Tevens opname film.)

Wordt vervolgd.

Gisteren, donderdag, Odessa 06-04-2023.

Mozart Hotel. Uitchecken, kort ontbijt. De dirigent van het operahuis haalt ons op in de lobby. Rit van Odessa naar Zuid Moldavische grens. Dit keer op klaarlichte dag. Vanaf de rand van de stad elke paar kilometer militaire checkpoints. Overal gewapende soldaten. De dirigent, automobilist, vertelt me dat een aantal van de mannen van het gezelschap al in het leger dienen. En dat iedere mannelijke medewerker tussen 18 en 60 jaar ieder moment kan worden opgeroepen om in dienst te treden. In de buurt van de Moldavische grens verandert het landschap naar heuvelachtig.

Het aantal checkpoints neemt gestaag toe. Langs dorpjes met fraaie orthodoxe kerkjes staan groepen gewapende militairen die automobilisten stoppen. Ook wij worden gestopt. Paspoort en doel van de reis worden gevraagd. De dirigent meldt me dat hij eigenhandig een officieel document heeft gemaakt voor deze rit om de checkposten ervan te overtuigen dat het hier om een internationaal cultureel project gaat. Ik zie dat veel mannen uitstappen en ondervraagd en gecheckt worden. Oekraïense mannen mogen de grens niet over. Degene die vluchten gaan regelrecht het leger in. Een onwerkelijke, gespannen, zelfs paniekerige sfeer die ik alleen uit oorlogsfilms ken. Ik zie voor het eerst loopgraven.

We rijden de Dniestr rivier over. De natuurlijke grens van Transnistrië, een strook Moldavië waar de Moscovieten een Russisch leger hebben gestationeerd. Met de oorspronkelijke bedoeling om Oekraïne in te sluiten en aan te vallen. De invasie van Oekraïne in februari 2022 is jarenlang grondig voorbereid door de Moscovieten.

Afscheid bij de grens van de dirigent die terug in de schouwburg nog een voorstelling in de middag moet spelen. We lopen van de Oekraïense naar de Moldavische grenspost. Paspoorten, bagage gecheckt. Van het Cyrillische schrift naar het Latijnse alfabet in het Roemeens. De Roemeense taal is voor ons makkelijker te herkennen en te begrijpen. Op de parkeerplaats achter de Moldavische grens vangt onze privé chauffeur ons op. Een paar uur door Moldavische landschappen naar het vliegveld in Kishinev.

Moldavische lunch op vliegveld. Overstap in Warschau. Laat op Schiphol. Vrijdag tourvoorbereidingen in Nederland.

zondag 9 april

Theater aan het Vrijthof, Maastricht

maandag 10 april

Theater Castellum, Alphen aan den Rijn

dinsdag 11 april

Goudse Schouwburg Gouda

woensdag 12 april

Toon Hermans Theater, Sittard

donderdag 13 april

Theater De Flint, Amersfoort

vrijdag 14 april

Schouwburg De Harmonie, Leeuwarden

zondag 16 april

Nieuwe Luxor, Rotterdam (Tevens opname film.)

Wordt vervolgd.

Gisteren, woensdag, 05-04-2023.

Geen luchtalarm. Regen. De hele dag en avond. Ochtendgesprek met management. Vervolgens repetitie. Voorlopige laatste correcties en daarna doorloop zonder koor en orkest en met één zanger. De tenor is nu niet nodig, komt slechts één keer op in Carmina Burana. Sopraan zit bij familie in Duitsland en komt naar Nederland voor de tour. De dansers geven alles. Aanvragen voor een speciale toestemming bij het ministerie in Kiev om mannelijke Oekraïense dansers, musici, zangers en technici tijdens de oorlog naar het buitenland te kunnen laten reizen duurt 10 werkdagen. Oekraïense vrouwen hebben geen ministeriele toestemming nodig om het land te kunnen verlaten.

Vrijdag vertrekt het gezelschap met trein en bus. Odessa, Lviv, Polen, Duitsland. Zaterdagavond laat aankomst in Nederland. Zondagmiddag generale in Vrijthof Maastricht. Vanaf dan elke dag een voorstelling behalve op zaterdag. Alleen Maastricht, Sittard en Rotterdam hebben op dit moment nog laatste kaarten beschikbaar. Warm afscheid van de dansers die we over enkele dagen weer zien. Morgenvroeg vertrek met auto naar Moldavische grens en van daar weer naar vliegveld hoofdstad Kishinev. Vervolgens Warschau en terug in Amsterdam.

Mijn collega choreografen in Odessa brengen me een tas met flessen versgeperste Georgische granaatappelsap van de Privoz markt. Een bonte verkoopwijk waar sinds vanouds Zwarte Zee regio en Zijderoute producten te vinden zijn. En blikjes Siberische Kamchatka krab uit de diepe bodem van de Stille Oceaan. In Nederland onvindbare, uiterst smakelijke schaaldieren. De etiketten zijn van de blikjes afgescheurd zodat het herkomstland, Moscovië onleesbaar is.

Iets over de context van deze voorstelling.

Carmina Burana, Orffs mysterieuze meesterwerk over de grilligheid van het lot. Een jaar voor de pandemie raakte ik verzeild in dit grootschalige interdisciplinaire project. Ik kreeg opdracht om de oude schouwburg van Odessa te voorzien van een meer modern uitgewerkte, interdisciplinaire editie. Enkele dagen voor de Europese lockdowns beleefde dit werk een enthousiaste première in Odessa.

Juli 2014 beleefde ik in Jakarta de première van een dansvoorstelling met Javaanse hof dansers. Ik creëerde dit anti-oorlogs stuk op Stravinsky’s Soldatenverhaal samen met dichter-activist Goenawan Mohamad. Vlak na de feestelijke première zag ik tot mijn grote schrik op CNN-beelden van de neergehaalde MH17. Een week ervoor was ik nog met dit toestel in Kuala Lumpur geland. Mijn favoriete Boeing en tussenstop naar Jakarta. Veel vluchten heb ik met dit toestel gemaakt. Ettelijke jaren was ik ermee naar Zuidoost-Azië gevlogen. Een deel van de wereld waar ik sinds de val van het Indonesische militaire regime actief ben als theatermaker.

De MH17 vloog standaard over Oekraïne. 17 juli 2014 voerde het de allerlaatste vlucht uit. Een enorme schok. Een internationaal onderzoeksteam stelde later vast dat een Moscovitische luchtdoelraket een gewelddadig eind had gemaakt aan deze vaste lijndienst in de burgerluchtvaart. 283 slachtoffers.

Enkele jaren hierna reis en werk ik naast in Zuidoost-Azië in toenemende mate door Oost Europa en met name Oekraïne. Bracht ik voorheen als choreograaf Zuidoost Aziatische dansvoorstellingen naar Nederlandse theaters, met het starten van een nieuw impresariaat komen daar sinds 2016 grote producties uit Oekraïne bij. Wordt vervolgd.

Gisteren, dinsdag, 04-04-2023.

Vandaag werd bekend dat het bij de aanval maandag nacht ging om 17 Iraanse Shahed kamikaze drones.

De Oekraïense luchtafweer wist er een groot aantal van uit de lucht te schieten.

Ochtendrepetitie in de operastudio van het theater.

Sommige dansers konden slecht van de explosies slapen. Er kwamen er geradbraakt de studio in. Ook omdat hun kindertjes hevig overstuur en in paniek raken. Oorlog traumatiseert. Onze repetitie was mede daarom kort en krachtig. De dames konden vervroegd weg. De heren doorliepen een kwartet, duet en enkele solostukken. De lastigste korte solo begint er iets beter uit te zien. Door de oorlog is het gezelschap ingekrompen en door tekorten aan spelers is de werkdruk hoog.

Op de enorme basalt trappen naar de balletafdeling een fijn weerzien met danseres Anastasiia. In februari 2020 danst zij de eerste bezetting in deze Carmina Burana. November 2021 tijdens de troepenopbouw langs de Oekraïense grens wordt haar Schengen visum geweigerd. Mag de Vlaamse tournee niet dansen. Vanwege Russisch paspoort. Triest. Sublieme danseres. Deze schouwburg is een plek waar kunstenaars uit alle windstreken vreedzaam samenwerken. Oekraïners, Belarussen, Georgiërs, Armeniërs, Russen, Moldaviërs. Dit bevalt me.

Odessa is de op twee na grootste stad van Oekraïne. 90% van de inwoners spreekt hier Russisch. Maar inmiddels is men hier hard op weg om van de autochtone taal, het Oekraïens de voertaal te maken. Zoals ooit lang geleden. Uit afkeer tegenover de bezetters.

De boekenmarkt aan de Oleksandr straat in Odessa verkoopt rollen wc-papier. Met daarop het hoofd van de Moskovische dictator. Over boeken en Odessa: lees de meesterlijke en nog uiterst actuele verteller Isaak Babel (1894-1940), een Odessiet. Passages uit zijn observaties blijven plakken in mijn hoofd.

Ik verwacht dat het centrum van Odessa niet snel beschoten zal worden. Waarom? De binnenstad van Odessa is net als die van Kiev in de ogen van Moscovië Moscovitisch cultureel-historisch erfgoed. De Moscovieten dromen ervan om de hele Zwarte Zee kust met Odessa als kroonjuweel en hoofdstad van koloniaal Novo Rossiya heelhuids in te kunnen lijven. Abject idee.

Stel voor dat een Nederlandse bezettingsmacht België bombardeert en binnenvalt om het koloniale koninkrijk van voor 1830 te repareren. Of 11.000 kilometer verderop de soevereine Indonesische archipel opnieuw te koloniseren en toe te eigenen. Of dat de Duitse Bondsrepubliek dit voorbeeld volgt. Alle vooroorlogse Duitse gebiedsdelen met geweld herovert: Elzas-Lotharingen, Silezië, Pommeren, Gdansk, Kaliningrad. Japan neemt de Koerilen terug. China het Amoer gebied rond Khabarovsk en Vladivostok. Finland Karelië. Het VK de halve wereld inclusief de VS en de Mongolen het gebied vanaf Korea tot aan Hongarije. Misschien willen de Italianen eveneens het Romeinse imperium onder Trajanus herstellen. De Grieken het wereldrijk van Alexander de Grote. Om nog maar te zwijgen over Spanje en Portugal.

In de avond een diner met m’n Odessietische collega choreografen. Ze vertellen me wat ik blijkbaar niet precies wist: de nationale martial law verplicht mensen om van 10:30 tot 05:00 binnen te blijven i.p.v. van 12 tot 05:00. Dus na het eten snel naar hotel. Soldaten op straat.

Prettig berichtje:

“Beste klant, bellen en sms’jes versturen tussen Nederland en Oekraïne is tot nader order gratis. Dit geldt ook voor bellen naar lokale nummers binnen Oekraïne als je roamt. Daarnaast ontvang je een 15 GB databundel die je in Oekraïne kunt gebruiken. Vragen? Bel naar +316xxxxxxxxx. Groeten, T-Mobile—”                                                                  

Vandaag, woensdag, laatste repetitiedag en opnieuw gesprek met directrice. Donderdagochtend terug naar Moldavië-Warschau-Amsterdam. Zondag start Nederlandse tournee. Wordt vervolgd.

Maandagnacht-dinsdagochtend vroeg, 04-04-2023 01:13.

Meer dan een uur na middernacht. Ik ben nog wakker en schrijf. Ik hoor ettelijke, galmende explosies in de richting van de Zwarte Zee, ver achter de schouwburg en de Primorski Boulevard. De oorlog is nu zeer concreet. Ik hoor door de lucht suizende objecten. Verschillende luchtalarmen klinken plots in de verte. Rondom de stad moeten projectielen ingeslagen zijn. Ik heb het raam open. Omdat de verwarming te hoog staat en ik die niet naar beneden kan instellen. Daarstraks trilde mijn venster door nog een nieuwe inslag. Een nieuwe harde knal. Mijn kamer beeft letterlijk. De explosies in de verte stoppen niet.

Zo’n 30 minuten neemt het vuurwerk in beslag. Om twee uur s ’nachts: een van de dansers appt me met de vraag of ik ok ben. Ik bevestig. Hij meldt dat alle dansers ok zijn en iedereen de explosies heeft gehoord. Hij vervolgt: “Helaas leven we het afgelopen jaar zo, we zijn eraan gewend. We hopen dat dit eindigt met onze overwinning. Dan zal alles ok met ons zijn. Onze luchtverdediging functioneert prima.” We sluiten onze chat af met “Slava Ukraini! Geroyam Slava! Een kwartier later gaat er een luchtalarm af. Opnieuw een aantal explosies. Freaky als je weet dat er van 100 tot en met 200 kilometer verderop explosieve projectielen op je afgeschoten worden. Barbarij. De gruwelijke en zinloze consequenties van deze terreur zijn bekend.

Gisteren, maandag 03-04-2023, Odessa.

De repetitie startte laat vanwege een luchtalarm. Gevreesd werd vandaag voor een nieuwe Moscovitische geweldsgolf. Een stem door de intercom van de schouwburg meldde dat het werk per direct moet worden gestaakt. Aanwezigen moeten zichzelf in veiligheid stellen. We dalen af naar de bunker onderin. Daar was bijna niemand. Iedere maandag is namelijk de wekelijkse vrije dag voor alle theatermedewerkers. In de middag repeteren acht dansers samen met mij en mijn assistente Julia. In de grote balletzaal, boven in het gebouw. Natuurlijk is er wel bewakings- en technisch personeel. Ik volg even het nieuws niet. De repetities nemen alles in beslag. Julia stuurt me een kaart van de red alert app. In het rood staan gebieden aangegeven waarvan verwacht wordt dat deze vandaag door Moscovitische luchtaanvallen geteisterd zullen worden.

Na het nood alert kunnen we een aantal uren productief scènes doornemen en schoonmaken. In principe worden alle dansstukken nu correct en met de juiste expressiviteit uitgevoerd. De korte complexe solo blijft aandacht nodig hebben. Bezettingswisselingen vragen om aanpassingen. Alleen morgen en overmorgen resteert ons nog enige uren repetitie. Na meer dan vier uur repetitie is iedereen goed gaar. Omhelzingen en naar je kamer. Vandaag heb ik minder te melden. Minder schrijftijd, veel ander werk.

Wordt vervolgd.

Zondag 02-04-2023, Odessa.

Zaterdagnacht viel de elektriciteit uit. Liever dan overdag. Alsof je in de wolken zit: sinds de ochtend opnieuw een mysterieuze deken van mist over de stad. Soldaten op straat bij het Grote Pattriottische Oorlogsmonument voor de schouwburg. Hartelijk treffen met twee choreografen uit Odessa, -ex ballerina’s van de schouwburg. Ze repeteren met het balletgezelschap van Odessa een kinderchoreografie voor een sprookjesballet.

Op weg terug naar het hotel zie ik dat in de Pushkinskaya straat voor het Poesjkin museum het bronzen beeld van de grote dichter in houten planken is verstopt.

Het Oost Europese equivalent van Shakespeare en Goethe: Poesjkin, erkend als een van de grootste dichters uit de wereldliteratuur. Geboren in de hoofdstad van Moscovië in 1799. Groeide op tot klein, pezig, vroegrijp slim en onweerstaanbare mannetje voor vrouwen, met zijn exotisch donkere huid – geërfd van zijn overgrootvader, Ibrahim Hannibal, een Ethiopische prins die werd geadopteerd door de Grote heerser Peter van Moscovië.

Zijn impact op de inwoners van Odessa was zo groot dat zijn buste tegenwoordig uitkijkt op de promenade voor het burgemeesterskantoor van Odessa aan de Primorski Boulevard. Er is een hoofdweg naar hem vernoemd. Het Odessa Poesjkin Museum is speciaal aan hem gewijd. Poesjkin uitte zich tegen het autocratische Moscovitische regime en werd naar Kishinau en Odessa verbannen.

De dichter woonde in 1823 dertien maanden in het appartement waar dit museum in is gevestigd. Hij lijkt zich te hebben vermaakt in Odessa, maar de plaatselijke gouverneur was geenszins blij met hem. Geïrriteerd door het gedrag van Poesjkin liet hij zijn post onderscheppen. Het lukte hem om passages in brieven te vinden die het atheïsme ondersteunden en daarmee was hij in staat om de tsaar ertoe te bewegen Poesjkin ook uit Odessa te verbannen.

Het museum toont originele manuscripten van de geschriften van Poesjkin en een kopie van een pagina uit zijn meesterwerk Eugene Onegin.

Poesjkin publiceerde zijn eerste verzen op 15-jarige leeftijd en was beroemd voordat hij 20 was, zowel vanwege zijn poëzie als vanwege zijn hartstocht voor nobele vrouwen, ballerina’s en prostituees. Hij begon al snel een lijst bij te houden van zijn veroveringen en verdeelde ze in twee categorieën, “platonisch” en “seksueel”. Zijn scherpzinnige humor en magnetisme maakten hem tot de lieveling van de Petersburgse salons, net als de modieuze jongeman die hij portretteert in zijn grote roman in verzen, Eugene Onegin. De dichter overleed in 1837 door een duel uit jaloezie over zijn laatste vrouw met een Nederlandse gezant.

Naast het Poesjkin museum staat het pompeuze maar ook magische Bristol Hotel. Lopend door het centrum maak je onverlet een diepe reis in de tijd. Leef ik in de 21e eeuw? Waar vind ik toegang tot de tijdmachine?

Ook in de schouwburg bevind ik me steeds weer n een totaal andere tijddimensie. Terug naar Carmina Burana: warm weerzien met de dansers in de grote balletzaal van de schouwburg. Drie uren vruchtbare repetitie vanaf 18:00. Er wordt uitstekend gepresteerd. En tussendoor met humor chocolaatjes uit Nederland. Pralines met advocaat. Wordt vervolgd.

Zaterdag 01-04-2023, Odessa.

In de ochtend: zware wolkenbuien boven de Zwarte Zee. Repetitie in de chique foyer van de schouwburg met Roma, Polina, Slava en een nieuwe danseres. Het theater en de Potjomkin-trappen zijn de beroemdste bouwwerken van Odessa. Deze genieten een internationale bekendheid en behoren sinds kort met het stadscentrum tot Unesco werelderfgoed..

Het eerste operagebouw werd geopend in 1810 en door brand verwoest in 1873. Het huidige gebouw is gebouwd door Fellner & Helmer in (Weense) neobarokke stijl. Geopend in 1887. De architectuur van het luxueuze auditorium volgt de late Franse rococostijl. De unieke akoestiek van de in hoefijzer vorm ontworpen zaal stelt artiesten in staat om zelfs een fluisterzachte toon van het podium naar elk deel van de zaal te brengen. De meest recente renovatie van het theater vond in 2007 plaats. Dagelijks, ook in oorlogstijd, laten pasgetrouwde stellen en “toeristen” zich om en in het iconische theater fotograferen. Iedereen die in Odessa is geweest heeft minstens één foto met dit gebouw erop. De schouwburg kent een enorme lijst van prominente bezoekers en spelers uit de politieke en culturele wereldgeschiedenis.

Daaronder Liszt, Tsjaikovski, Rachmaninov, Oistrakh, Richter, Gilels, Caruso en Chaliapin.

De doorloop van de stukken met Roman en Polina gaan zeer soepel. Fraaie dansers. Ook Slava en zijn partner zijn een plezier voor het oog. Het voelt alsof je aan het hof van Versailles repeteert. De dansers presteren zo goed dat herhaling niet noodzakelijk is. Zeer muzikaal, gedetailleerd, vloeiend en expressief. Hartelijke omarmingen en door naar de opera repetitiezaal waar vier mannelijke dansers moeten worden gerepeteerd. Ondertussen drukte in het hele gebouw omdat er non stop voorstellingen worden gegeven. Zelfs in oorlogstijd een volgepropte agenda. Door de gangen lopen gekostumeerde zangers, dansers, musici en technici. Een bonte wereld. Op de achtergrond zangstemmen en oefenende instrumenten.

Twee nieuwe dansers bevinden zich tussen een groep van vier die moeten worden ingewerkt. Het kwartet begint ergens op te lijken. De solodans heeft nog veel aandacht nodig. Het laatste deel van de repetitie wordt besteed aan een duet en solodans door twee ervaren dansers uit de oorspronkelijke bezetting. Die zijn bekend met mijn bewegingsstijl. Er is vandaag voldoende gepresteerd. Buiten regent het. Terug naar het hotel. Als ik in de avond wat levensmiddelen in de supermarkt haal zie ik dat de jeugd van Odessa het centrum heeft overgenomen. Het weekend lonkt. Zoals overal willen die natuurlijk onbezorgd uitgaan.

Ik heb vandaag geen luchtalarm waargenomen. Echter: schijn bedriegt. Gisteren dacht ik geen luchtalarm waar te nemen maar er bleken er toch twee te zijn geweest volgens verschillende, van elkaar onafhankelijke getuigen. Morgen een weerzien met twee choreografen uit Odessa. Met hen heb ik afgelopen herfst samengewerkt aan een avondvullende Roemeense productie. En een eerste repetitie in de avond met alle mannelijke en vrouwelijke dansers van Carmina Burana tezamen. Vannacht opnieuw militaire transporten door de straat.

Wordt vervolgd.

Vrijdag 31-03-2023, Odessa.

Dag zonder luchtalarm. Ochtendrepetitie met het koor op het podium. Deel van het oude koor is gevlucht naar buitenland. Nu veel nieuwe, jonge zangers. Mooie gezichten. Professionals die weten wat ze doen. Ik ontmoet de hoofddirigent van de schouwburg, een Belarus. Hartelijk weerzien. De man komt mee op tournee. Voormalig hoofdmedewerker van het Bolshoi Theater in Minsk. Niet meer welkom in zijn land. “Er is een gek daar aan de macht”. Een stevige, geëmotioneerde omarming en gevoel van solidariteit via een begrijpende blik. “De tempi zullen worden aangepast aan de snelheid van de choreografie van het ballet” verzekert hij me.

Stapsgewijs worden alle koor scènes doorgelopen en schoongemaakt. De intenties beknopt aangestipt. Voordeel  van weinig repetitietijd: dit drijft je tot uiterste alertheid waardoor je goed voorbereid start en efficiënter onder tijdsdruk elke minuut resultaat probeert te boeken. Er heerst een serieuze, spannende sfeer waarin geconcentreerd geluisterd wordt. Aan het einde van de repetitie volgt een doorloop van het stuk. Er is te zien en te horen dat iedereen weet wat ze doen. Fraaie stemmen. Ook de koormeester is tevreden.

Lunch in een Oekraïens buffet aan de Katerinskaya straat. De lokale gerechten tonen kleurrijk en smakelijk. Ik herken Kip Kiev, borsj, vareniki, deruni, okroshka, kholodet, blini, salades en fraai gebak. Tijdens de maaltijd strompelen twee zigeunermeisjes en moeder het restaurant binnen. Ze bedelen. Ik tast in mijn buidel en geef ze een biljet grivna’s. Als migrantenkind ben ik grootgebracht met begrip en respect voor kansarmen en migranten. De ontberingen van mijn voorouders hebben effect.

Buiten zijn de straten gehuld in een mysterieuze mist. Na een korte rust in de hotelkamer volgt er een repetitie in de grote balletstudio van de schouwburg. In een uur leren twee nieuwe balletjongens een complexe solo choreografie van een minuut. Ze zijn muzikaal en zuigen de informatie op. Vanaf nu zullen ze elke dag deze dans volledig moeten uitvoeren om uithoudingsvermogen en precisie te ontwikkelen.

In de nacht rijden militaire voertuigen over kinderhoofdjes. Daarna opnieuw muisstil.

Morgen twee dansrepetities. Voor het eerst in de operastudio van de schouwburg. Wordt vervolgd.

Donderdag 30-03-2023, Odessa.

In het ondergewelf van de schouwburg bevindt zich een schuilkelder. Kunnen precies duizend mensen in. Nuttig op een dag als vandaag met twee keer luchtalarm. Het loeiende signaal verplicht het theaterpersoneel per direct de bunker in te duiken. De adjunct-directeur van de schouwburg vertelde me gisteren dat er binnenkort een muziektheatervoorstelling in diezelfde schuilkelder zal worden uitgevoerd.

Vanaf de ochtend werk ik in mijn hotelkamer ook tijdens het noodsignaal onverstoord op een notebook aan de productionele taken die het voeren van een impresariaat met zich meebrengt. Liever had ik die tijd gehad om de choreografie te kunnen repeteren. Na de laatste sirene ontbijt ik in een café en bestudeer een muur met politieke posters. Op dat moment allang geen alarm meer.

Op straat speelt een dwarsfluitist steeds hetzelfde deuntje. Er hangt een voelbare spanning in de lucht. Ook al lijkt het tegendeel als je Odessieten buiten ziet flaneren in de lentezon. Rondom het theater en om de hoek, de Deribasovskayastraat. Oftewel de Kalverstraat of de Oxford Street van Odessa. Genoemd naar de Spaanse officier in Russische dienst die Odessa buit maakte op de Turken. Je kunt er een pony huren om je kindje van de ene kant naar de andere kant over de kasseien van de straat te laten keuvelen. Een paar cartoonfiguren verkopen er luchtballonnen en het felle zonlicht trekt veel publiek de straat in. De terrassen stromen vol. Er wordt een beetje geld verdiend.

In de namiddag een koffie met de directrice van de Schouwburg voordat de repetities plaatsvinden. Over de oorlog. Over bevestiging van onze duurzame samenwerking, uitwisseling van plannen voor de toekomst. En het verzoek of ik een artistiek associate van de schouwburg zou willen zijn. Vlak voor Covid-19 ging Carmina Burana in Odessa in première. De creatie ervan leed toen ook al onder een chronisch gebrek aan repetitietijd. Een andere aanpak dan traditioneel klassiek vraagt nu eenmaal om meer aandacht.

De avond in Odessa centrum is muisstil. Morgen een repetitie met het koor. Wordt vervolgd.

Woensdag 29-03-2023, Odessa.

Tsarina Catharina de Grote, stichteres van de majestueuze, kosmopolitische havenstad. Deze belegen dame is onlangs van haar sokkel getrokken en in een museum geëindigd. Waar tot voor kort haar statige brons uitkeek op de stad wappert nu een trotse, Blauw-Gele vlag.

Vlakbij sprak ik een jonge soldaat. Hij bewaakt de Primorski Boulevard op een klif aan de Zwarte Zee met zicht op de kade. Vanwege beschietingen is deze geliefde promenade voor het publiek ontoegankelijk en afgesloten met tankversperringen en dranghekken. Foto’s mogen er niet worden gemaakt. Ik vertelde hem dat ik verschillende periodes in de Voronski appartementen ernaast heb gewoond. Vandaar is het langs het Hertog de Richelieu monument, nu volledig ingepakt, langs de Potjomkin trappen en het borstbeeld van Pushkin slechts enkele minuten te voet naar de artiesteningang van de Schouwburg.

Geen luchtalarm en geen uitval van elektriciteit en water. Wel een ontroerend weerzien met de dansers van de Schouwburg van Odessa. De eerste repetitie zit er alweer op. Net als bij het scheppingsproces helaas opnieuw met veel te weinig beschikbare tijd. Wat tijd betreft: Martial law: tussen middernacht en vijf uur s ’ochtends is het verboden om buiten op straat te zijn. Veel winkels zijn dicht maar supermarkten zijn tot 22:00 open.

En dan nog vanmiddag een telefoontje uit Nederland: Carmina Burana is uitverkocht in Leeuwarden, Amersfoort, Alphen aan den Rijn en Gouda. Nu dus alleen nog kaarten beschikbaar in Maastricht, Sittard en Rotterdam voor diegenen die het willen komen ervaren. Maar op het moment moeten hier in Odessa de bezettingswisselingen en choreografie opgelost worden. Wordt vervolgd.